रशियाचे स्वस्त तेल भारताला महागात पडले आहे का? समजून घेणे

रशियाचे राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतीन भारतात आहेत. त्यांचा दौरा अशा वेळी होत आहे जेव्हा अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी रशियन तेलाच्या बाबतीत भारतावरील शुल्कात 50% वाढ केली आहे. स्वस्त तेल खरेदी करून भारत युक्रेनमधील युद्ध लढण्यासाठी रशियाला मदत करत असल्याचा ट्रम्प यांचा दावा आहे. आपण आपले हित लक्षात घेऊनच व्यवसाय करतो असे भारताने स्पष्ट केले आहे.

तथापि, नंतर ट्रम्प यांनी दावा केला की भारताने शुल्कामुळे रशियाकडून तेल खरेदी कमी केली आहे. पुतीन यांच्या दौऱ्यात भारत आणि रशियामध्ये या मुद्द्यावर चर्चा होण्याची शक्यता आहे.

रशियाच्या अध्यक्षीय कार्यालयाच्या क्रेमलिनचे प्रवक्ते दिमित्री पेस्कोव्ह यांनी पुतीन भारतासाठी रवाना होण्यापूर्वी सांगितले होते की, 'पाश्चात्य निर्बंधांमुळे रशियाकडून कच्च्या तेलाची खरेदी काही काळासाठी कमी होऊ शकते, परंतु रशिया पुरवठा वाढवण्यासाठी पावले उचलत आहे.'

 

हे पण वाचा- 'मोदी दबावाखाली येणारे नाहीत, भारतातील लोकांना अभिमान वाटेल'; पुतीन म्हणाले

भारतामुळे युक्रेनचे युद्ध वाढत आहे का?

रशिया आणि युक्रेनमधील युद्ध सुरू होऊन साडेतीन वर्षांहून अधिक काळ लोटला आहे. ट्रम्प आणि पाश्चिमात्य देशांचे अनेक नेतेही यासाठी भारताला जबाबदार धरतात.

आता युक्रेनचे खासदार ओलेक्सी गोंचारेन्को यांनी नवा दावा केला आहे. त्यांनी नुकतेच एक पत्र लिहून भारताने स्वस्त दरात तेल खरेदी केल्याने युद्ध लांबत असल्याचा दावा केला आहे. त्यांनी युरोपला आवाहन केले आहे की अब्जाधीश मुकेश अंबानी यांच्यावर निर्बंध लादावेत, ज्यांच्या रिफायनरीमध्ये या रशियन तेलाच्या मोठ्या खेपांवर प्रक्रिया केली जाते.

ऑक्टोबरमध्ये ट्रम्प यांनी दोन मोठ्या रशियन तेल कंपन्यांवर निर्बंध लादले – रोझनेफ्ट आणि ल्युकोइल. मुकेश अंबानींची रिलायन्स इंडस्ट्रीज ही रशियन तेलाची सर्वात मोठी खरेदीदार मानली जाते.

युक्रेनचे राष्ट्राध्यक्ष व्होलोडिमिर झेलेन्स्की यांच्या प्रेस सेक्रेटरी असलेल्या युलिया मंडेल यांनी अलीकडेच म्हटले होते की, भारत रशियन तेल स्वस्तात विकत घेत आहे, ज्यामुळे रशियाची युद्ध लढण्याची क्षमता वाढते.

 

हे पण वाचा-भारताची चिंता वाढवणारी पाकिस्तानची नवी अरिष्ट म्हणजे सीडीएफ कोणती?

भारताला तेलाची गरज आहे

भारत आपल्या तेलाच्या गरजांसाठी इतर देशांवर अवलंबून आहे. युक्रेन युद्ध सुरू होण्यापूर्वी भारत आखाती देशांकडून तेलाची खरेदी करत असे. पण युक्रेन युद्ध सुरू झाल्यानंतर रशिया सर्वात मोठा भागीदार झाला. आता भारताच्या कच्च्या तेलाच्या गरजेपैकी एक तृतीयांश भाग रशियाकडून येतो.

युक्रेन युद्ध सुरू झाल्यानंतर पाश्चिमात्य देशांनी रशियावर निर्बंध लादले तेव्हा रशियाने भारताला स्वस्तात कच्चे तेल देऊ केले. फोर्ब्सच्या अहवालात असे दिसून आले आहे की कधीकधी रशियाने प्रति बॅरल $ 35 या दराने तेल विकले.

स्वस्त रशियन तेलाने भारतासाठी सुरक्षा झडपाचे काम केले आहे. या वाढलेल्या पुरवठ्यामुळे भारतीय रिफायनरीज फायदेशीर बनल्या आणि इतर अर्थव्यवस्थांना हादरा देणाऱ्या धक्क्यांपासून त्यांचे संरक्षण झाले.

स्वस्त रशियन तेलाचाच फायदा भारताला झाला. इंडियन एक्सप्रेसच्या अहवालात म्हटले आहे की स्वस्त रशियन तेलामुळे भारताने 2022-23 मध्ये $4.87 अब्ज डॉलर्सची बचत केली. 2023-24 मध्ये ही बचत आणखी वाढून $5.41 अब्ज झाली.

 

हे पण वाचा-इस्रायलचे पंतप्रधान बेंजामिन नेतन्याहू यांनी राष्ट्राध्यक्षांची माफी का मागितली?

 

पण भारत एकटा नाही

रशियाकडून स्वस्त तेल खरेदी करण्यात भारत एकटा नाही. चीन अजूनही रशियाचा सर्वात मोठा खरेदीदार आहे. मात्र, जगाच्या नजरेत भारत अडचणीत आहे.

खरं तर, ट्रम्प आणि अनेक पाश्चात्य नेत्यांचा दावा आहे की भारत रशियाकडून स्वस्तात तेल खरेदी करतो आणि नंतर ते बाहेर विकून मोठा नफा कमावतो.

तथापि, भारताचे म्हणणे आहे की जर रशियन कच्च्या तेलावर भारतीय रिफायनरीजमध्ये प्रक्रिया केली गेली तर ते आंतरराष्ट्रीय व्यापार कायद्यानुसार रशियन नव्हे तर भारतीय उत्पादन मानले जाते. युरोपियन युनियननेही ही प्रणाली शांतपणे स्वीकारली, कारण तेथील अर्थव्यवस्था अजूनही या इंधनांवर अवलंबून आहेत.

स्वस्त तेल भारताला महाग आहे का?

रशियन तेल स्वस्तात विकत घेणे भारताला महागात पडते आहे का? भारतीय तेल विकत घेऊन रशियाचे युद्धयंत्र मजबूत केले जात आहे, असे दावे केले जात असल्याने प्रश्न निर्माण होतो.

फोर्ब्सनुसार, युक्रेनचे खासदार ओलेक्सी गोंचारेन्को यांनी भारतीय अधिकाऱ्यांना एक पत्र लिहिले आहे, ज्यामध्ये त्यांनी दावा केला आहे की, 'स्वस्त भारतीय तेल खरेदी केल्याने रशियाला लढण्यासाठी आणखी एक दिवस मिळतो.'

युलिया मँडेल चेतावणी देते की युद्धाचा आर्थिक फटका गंभीर आहे आणि रशियाला टिकवून ठेवणारा प्रत्येक पुरवठा दुवा महत्वाचा आहे. जर्मन इन्स्टिट्यूट फॉर इंटरनॅशनल अँड सिक्युरिटी अफेयर्सचे अर्थशास्त्रज्ञ जेनिस क्लुगे यांनी वॉशिंग्टन पोस्टला सांगितले की, जर भारत किंवा चीनने तेल खरेदीत लक्षणीय घट केली तर रशियाच्या बजेटवर मोठा परिणाम होईल.

एवढेच नाही तर रशियन तेलामुळे भारताचा इतर देशांसोबतचा तणावही वाढत आहे. त्यात अमेरिका सर्वात मोठी आहे. डोनाल्ड ट्रम्प हे एकेकाळी भारताचे समर्थक मानले जात होते मात्र गेल्या काही महिन्यांपासून रशियाच्या तेलाबाबत त्यांचा दृष्टिकोन आक्रमक आहे. त्यांनी भारतीय आयातीवर लादलेल्या 50% टॅरिफपैकी 25% दंड म्हणून लागू केले आहे कारण भारत रशियन तेल खरेदी करतो.

आता युद्ध लांबत असताना युक्रेननेही युरोपला भारताबाबत काही ठोस पावले उचलण्याचे आवाहन केले आहे.

तथापि, दुसरी बाजू अशी आहे की जर भारताने रशियन तेल खरेदी करणे बंद केले तर जागतिक इंधनाच्या किमती गगनाला भिडू शकतात. भारतानेही अनेकदा हे स्पष्ट केले आहे. तेलाच्या किमती वाढण्याची भीती पाश्चात्य देशांना भारतावर अधिक दबाव टाकण्यापासून रोखते.